توسط امین هراتی؛
فرم های موسیقی ایرانی اسلامی کتاب شد
کتاب اصناف تصنیف: پژوهشی تاریخی- تحلیلی در باب فرم های موسیقی ایرانی_ اسلامی از قرن سوم تا قرن چهاردهم با تالیف امین هراتی توسط نشر خُنیاگر منتشر گردید.
شهاب منا پژوهشگر موسیقی و ناشر کتاب «اصناف تصنیف» در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به خاصیت های این کتاب موسیقایی که بتازگی با تالیف امین هراتی پیش روی مخاطبان و علاقه مندان موسیقی قرار گرفته توضیح داد: این اثر اولین پژوهش مبسوط و مستقل در زمینه فرم شناسی با رویکرد تاریخی-تحلیلی در موسیقی ایرانی-اسلامی به زبان فارسی است که در قالب کتاب منتشر می شود و حاصل مطالعه، تأمل و تحلیل چند ساله مؤلف بر رسالات موسیقایی و متون کهن مرتبط می باشد که در بستر تاریخی با نگاهی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. البته گستره تاریخی و جغرافیایی، تعدد و تنوع سنّت ها و مکاتب هنری و همین طور انعطاف فرم در برداشت ها و خلاقیت های آهنگسازان، امکان ارائه نتیجه گیری های قطعیِ حاصل از تصور یک سیر خطی منطقی در تکوین فرم های موسیقایی را اگر نگوییم نا ممکن، بسیار دشوار ساخته است.
امین هراتی نیز در معرفی اثر پژوهشی خود توضیح داده است: یکی از بنیادی ترین اصطلاحات مقوله فرم شناسی در فرهنگ موسیقی ایرانی_ اسلامی، اصطلاح «تصنیف» است. این اصطلاح، قرن ها به کار می رفته و به عنوان یکی از کلیدواژگان مبحث فرم در این فرهنگ موسیقایی موردِنظر بوده است، چنان که بنابر آگاهی نگارنده، حدوداً از اواخر قرن هشتم هجری، مباحث فرم شناسی رسالات ذیل عنوان «اصناف تصنیف» قرار گرفته است. از همین رو، درک معنای لغوی و اصطلاحی واژه «تصنیف»، چه به عنوان یک لغت غیرموسیقایی و چه به عنوان یک اصطلاح تخصصی موسیقایی، راهگشای برخی مفاهیم و تعاریف مرتبط و مطروح در فرم شناسیِ موسیقی ایرانی_ اسلامی بشمار می رود.
پرسش این پژوهش، همانا چگونه بودگی و نه چیستی فرم و سیر تحول آن در تاریخ موسیقی ایران است که از مواجهه نگارنده با چگونه بودگی، مفهوم و کارکرد فرم در موسیقی دستگاهی ایران سربرآورده است. بااین حال، در سرآغاز کتاب، گذری اجمالی بر چیستی مفهوم فرم نیز شده است. هدف غایی نیز، دست یابی به پاسخ پرسش اساسی پژوهش، بوسیله مطالعات و بررسی هایی تاریخی- تحلیلی بوده است.
درباره شیوه پژوهش نباید از نظر دور داشت که معیارهای مطالعات نظری در موسیقی ایران در اوایل سده اخیر بیشتر مبتنی بر ملاک قراردادن تعاریف، موازین، مختصات و معیارهای موسیقی کلاسیک غرب بوده است. امروز تقریباً همگان می دانند که این دست ارزیابی ها، با احترام به تمام بزرگانی که بر آن محور دست به پژوهش و تألیف آثاری زده اند، نتایجی مبتنی بر واقعیت و مختصات موسیقی ایرانی نخواهد داشت، چنان که در چهل پنجاه سال اخیر حتی موسیقی پژوهان غربی نیز به این امر اقرار داشته اند و نقدهایی بر این رویه وارد کرده اند. بااین حال، عدم تمسک به معیارهای موسیقی غرب به مفهوم طرد یا بی توجهی به آنها نیست، بلکه هدف پرهیز از تخطئه مختصات ذاتی و غیرقابل انکار موسیقی ایرانی- اسلامی و گریز از انطباق جبری و قهریِ خاصیت های این موسیقی با معیارهای موسیقی غربی است.
درباره پیشینه پژوهش باید تصریح کرد که در زمینه فرم شناسی، خصوصاً در دهه های اخیر، پژوهش های نسبتاً اندک و البته بسیار ارزشمندی، چه در قالب آثاری مستقل و چه در خلال دیگر آثار، ارائه شده است. نگارنده در این کتاب، با بهره مندی از پژوهش های بهادار در دسترس، تا آنجا که بر وی امکان پذیر بوده کوشیده است، حاصل پژوهش های گذشته از نظر و بهره و ذکر دور نماند.
دیگر منابع مورد استفاده در این پژوهشْ رسالات موسیقی و آثار مکتوب تاریخیِ مرتبط بوده اند که نگارنده کوشیده است تا حدّ امکان به جمع آوری و مطالعه این منابع باارزش اهتمام ورزد. اما دو نکته را نباید از نظر دور داشت: نخست، اشاره به تعدد نسخ خطی در کتابخانه ها، موزه ها و مجموعه های شخصی اطراف و اکناف عالَم است که گرچه در یکی دو دهه اخیر و با افزایش امکانات رسانه ای امکان دسترسی پژوهشگران به این منابع بسیار توسعه و تسهیل یافته است، هنوز دسترسی به تعدادی از نسخ با دشواری هایی مواجه می باشد. دوم، باتوجه به آنکه منابع مکتوب موجود موسیقی ایرانی_ اسلامی، حداقل به پنج زبان عربی، فارسی، آذری، ترکیِ عثمانی و هندی نگاشته شده اند، به سبب عدم آشنایی نگارنده با زبان های آذری، ترکی عثمانی و هندی، به ناچار از مطالعه و بهره مندی آثار نگاشته شده به این سه زبان صرف نظر شد و کوشیده شد تا حدّ امکان، محور مطالعه، بر منابع فارسی و عربی متمرکز باشد.
به هرروی، کمینه کوشش نگارنده و کمترین آورده این پژوهشْ شاید یادکَرد سنّت های گسسته و پیوسته مفهوم و چگونگی بودگی فرم در فرهنگ موسیقی ایرانی_ اسلامی، بر طبق آثار مکتوبِ مورد بررسی بوده باشد و نکته ای که کراراً باید بر آن تاکید داشت آنست که آنچه در آخر این مجموعه به عنوان چکیده ای از سیر حیات فرم ها آورده شده است تنها بیان کننده خلاصه ای از مندرجات آثار مکتوبِ مورد مطالعه و بررسی درباره آن فرم است و نه دقیقاً نمایشی قطعی و بی چون وچرا از خط سیر تحولات آن فرم؛ خصوصاً آنکه شاید توجه به این منابع و نوشته های بس باارزش این نتیجه را به ارمغان آورَد که تقلیل وجوه فرمال یا شبه فرمال موسیقی دستگاهی ایران به پیش درآمد، چهارمضراب، تصنیف و رِنگ، هرچند بسیار محترم و دلپذیر و بیان کننده واقعیت هایی در بستری از تاریخ موسیقی ایران است، با پیشینه این فرهنگ موسیقایی و مستندات مندرج در منابع کهنِ مکتوبِ آن مطابقت ندارد، چنان که از رهگذر همین برداشت های تقلیل گرایانه و به واقع غیرواقعی از مفهوم فرم، عرصه بر شکوفایی نبوغ هایی که به دنبال ظرف و ساختارهای ریشه مند برای بُروز خلاقیت و در ریختن جوشش اند تنگ و مکرّر شده است. خوشبختانه جریان نوینی که به دنبال شناخت علمی و بهره مندی عملی و اجرائی از این توانایی های کهن اما ناآشکار بوده است، از یکی دو دهه گذشته و با تلاش هایی باارزش و البته مبتنی بر تجربیاتی نوپا شروع شده و درحال جوانه زدن از بطن سنّت های زنده و فراموش شده است و امید است که در گذر زمان رو به کمال رود.
مراسم رونمایی از کتاب «اصناف تصنیف: پژوهشی تاریخی در باب فرم های موسیقی ایرانی-اسلامی» به اهتمام فرهنگسرای ارسباران، روز یکشنبه، بیست ونهم خرداد در فرهنگسرای ارسباران اجرا شد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب