خواجه اهل راز میهمان سفره یلدای مردم شیراز
به گزارش ال مور عمر پاییز نود روزه با غروب آخرین روز به آخر می رسد؛ اما دلبرانگی های این فصل، رنگ به رنگی طبیعتش و هوای خنكش دل كندن از آنرا دشوار می كند. نشانه اش، درازای آخرین شب پاییز است كه از همه شب های سال بیشتر است و یلدا می خوانیمش و قدیم ترها شب چله نام می گرفت.
به گزارش ال مور به نقل از ایرنا، برگزاری یلدا سنتی است كه عمری به اندازه تاریخ باستان دارد. مردمان گذشته كه پیشه كشاورزی داشتند، بیشتر از هر كس دیگر زندگی خویش را با گردش فصل ها و دگرگونی طبیعت هماهنگ می كردند. كوتاهی و بلندی روز ها و شب ها، حركت ستارگان آسمان و چگونگی تابش خورشید برای آنها معنایی ویژه داشت.
در آیین مهرپرستی یا میترائیسم، یلدا جشن زایش خورشید بود. خورشیدی كه فزونی زمان تابشش در روز به دید مردم باستان نماد نیكی بود و نبودن خورشید را نماد اهریمن و ظلمت می دانستند.
با به انتها رسیدن پاییز، بعد از شب دراز یلدا، روز ها اندك اندك بلند تر و شب ها كوتاه تر می گردد و از همین رو این شب، جشنی برای نوید دیدار بیشتر آفتاب در روز های بعد است و بشارتی از پیروزی اهورامزدا بر اهریمن یا روشنی بر تاریكی.
برخی آخرین روز پاییز را شوم و نامبارك می دانستند و برخی دیگر هم آنرا 'خُرم روز' می نامیدند.
شیرازی ها هم همچون دیگر مردمان ایران، شب یلدا را از دیرباز جشن می گیرند. آنها زمستان را به چند چله تقسیم می كنند: از اول دی تا دهم بهمن، چله بزرگ، دهم بهمن تا اول اسفند، چله كوچك، از اول اسفند تا آخر اسفند در باور شیرازی ها چله پیرزن نام دارد و با این حساب اطلاق عنوان شب چله یعنی شبی كه به آغاز زمستان می انجامد، به همین مناسبت است.
** حافظ خوانی، رسم جدایی ناپذیر یلدا
تفال به دیوان خواجه حافظ، در شب یلدا بیشتر از به جای آوردن هر رسم دیگری در شیراز ضروری می باشد و به دست بزرگ مجلس صورت می گیرد. اهالی منزل همگی به دل نیتی می كنند و بعد بزرگ مجلس برای هر یك از حاضران غزلی می گشاید و اینچنین زمانی صرف حافظ خوانی و اندیشیدن به آرزو ها می گردد.
قصه گویی و شاهنامه خوانی هم گرچه در دیگر نقاط ایران رواج دارد، در شیراز هم فراموش نمی گردد. نواختن ساز یا گوش سپردن به موسیقی و گفت و گو و خاطره بازی هم از خصوصیت های شب چله است.
** فال كلوك در محافل زنانه شب چله
ابوالقاسم فقیری پژوهشگر فرهنگ فارس در مجموعه مقالاتش درباره آداب و رسوم مردم شیراز، از فالی با نام 'فال كلوك' نام می برد كه در شب چله در خانواده های شیرازی مرسوم بوده و هنوز هم در بعضی خانواده های قدیمی اجرا می گردد.
او می گوید: فال كلوك یا همان كوزه، به خانم ها اختصاص دارد و به این صورت گرفته می گردد كه كلوكی به میان مجلس آورده می گردد و هر یك از زنان، نشانه ای در آن می اندازند؛ آنگاه دختر بچه ای دست در كوزه می كند و یكی از اشیا را بیرون می آورد و به دیگران نشان می دهد؛ سپس زنی ترانه های محلی را می خواند و هر كس از ترانه نتیجه ای برای خود می گیرد، برخی هم به جای ترانه های محلی بعضی اشعار حافظ را می خوانند.
فقیری افزون بر قصه گویی از متلك خوانی هم یاد می كند. متلك به اشعاری كوتاه و شاد گفته می گردد كه در مراسم شادی و سرور می خوانند. این اشعار معمولا در چارچوب رباعی یا دوبیتی سروده می گردد یا صبغه محلی دارد.
** سفره یلدا، نوروزی برای زمستان
از رسوم شب یلدا گستردن سفره ای است همچون سفره نوروز. در این سفره آینه و شمع گذاشته می گردد. گوشه ای از آن، گل های نرگس شهلای شیراز با عطر دلنشینش در گوشه ای است و گوشه ای دیگر اسپندی بر روی آتش كه نماد دور كردن پلیدی هاست.
هندوانه مشهور ترین میوه یلدایی است. آجیل شب یلدا و خرمالو هم میهمانان این سفره رنگین اند. برخی، برای رفع و گره گشایی از مشكلات، از آجیل مشكل گشا استفاده می نمایند و دعایی بر آن می خوانند و برای حاجت گرفتن آنرا در سفره می نهند.
رسم است خرما، رنگینك، ارده و شیره و انجیر هم بر سر سفره بگذارند. ارده نوعی حلواست كه مخلوطی از دانه های مقوی روغنی مانند كنجد و افزودنی های گرم دیگر است و در شهر زرقان تولید می گردد. شیره هم شربتی از انگور است كه آمیختن آن با ارده، دو طبع گرم و سرد را به هم می آمیزد و سبب اعتدال می گردد.
خوراكی های شب یلدا برای دو طبع سرد و گرم تدارك دیده می گردد. بنا بر اعتقادی دیرینه، در شب چله مزاج آدمی تغییر می كند؛ ازاین رو سردمزاج ها باید خوراكی های گرم بخورند و گرم مزاج ها خوراكی های سرد.
شیرازی ها كلم پلو، هویج پلو یا كوفته سبزی هم برای سفره یلدا فراهم می كنند.
میوه های خشك، یكی دیگر از پایه های همیشگی شب های چله اند. كشمش و توت، مویز و قیصی، خرك و برگ هلو در كنار میوه های فصل تركیبی زیبا به سفره یلدا می بخشند؛ اما میوه های قرمز و آتشین رنگ از آنجائیكه نماد خورشید و زندگی هستند، بر دیگر میوه ها برتری دارند.
در دیگر شهرهای فارس هم رسومی ویژه برگزار می گردد. برای مثال در كازرون در این شی قربانی می كنند، در فسا تلفیقی از هفت تخم گیاهی درست می كنند، در مرودشت شیربرنج می پزند، در داراب كماچ درست می كنند و در فیروزآباد آش دوغ می خورند.
شب چله هشت هزارساله 30 آذر 1387 بعنوان میراث معنوی ایران به ثبت رسید.
7375/ 2027
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب