خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار-۹۵؛
وقتی ازکرخه تا راین در تاریخ ماندنی شد
ال مور: موسیقی متن و تیتراژ فیلم از کرخه تا راین به طورحتم یکی از جلوه های ماندگار موسیقی دفاع مقدس است که حتی می توان آنرا به عنوان یکی از مهم ترین آثار موسیقایی سینمای ایران توصیف کرد.
دریافت 4 MB
خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های مربوط به برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرین است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی بعد از شروع و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهن مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حال مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که بصورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در نود و پنجمین شماره از این روایت رسانه ای همزمان با فرا رسیدن هفته دفاع مقدس به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و آهنگسازی مجید انتظامی رفتیم. اثری ماندگار و فراموش نشدنی در آسمان پرستاره سینمای دفاع مقدس که حتی که از آن می توان به عنوان یکی از بهترین های سینمای ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نام برد. فیلمی درخشان در کارنامه پربار کارگردان مولفی چون ابراهیم حاتمی کیا که بی شک در ردیف یکی از بهترین ها و جاودانه ترین آثار مجید انتظامی در عرصه موسیقی فیلم هم قرار می گیرد. چارچوبی باارزش و دارای استانداردهای بسیار با کیفیت موسیقایی که توانست تبدیل به یکی از ماندگارترین موسیقی فیلم های سینمای ایران شود که تحت هیچ شرایطی نمی توان از مولفه های دیداری و شنیداری ارزشمندش به آسانی عبور کرد.
یک موسیقی دارای پشتوانه که بواسطه حضور آهنگساز تمام عیاری چون مجید انتظامی توانست همراه با مفاهیم باارزش و بکر فیلم تبدیل به یکی از مهم ترین شاخصه های معرفی «از کرخه تا راین شود»؛ فیلمی که توانست بار دیگر یک ابراهیم حاتمی کیای قدرتمند در سینمای جنگ را به مخاطبان سینمای ایران معرفی نماید. اثری به غایت دارای ارزش با بازی های مثال زدنی و ماندگاری که در کنار موسیقی متن توانست به عنوان یکی شاهکارهای سینمای دفاع مقدس و حتی سینمای ایران معرفی شود و همچنان نیز به این جایگاه و ارزش استواری بخشد. شرایطی که بعدها در فیلم های سینمایی «بوی پیراهن یوسف» و «آژانس شیشه ای» هم در جلوه درخشان دیگری تجربه شد و سبب خلق موسیقی هایی شد که بی شک آنها هم در ردیف بهترین ها قرار دارند.
فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» محصول سال ۱۳۷۱ سینمای ایران به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و بازی هما روستا، علی دهکردی، هانس نویمن، صادق صفایی، اصغر نقی زاده، پرویز شیخ طادی، مجید صفوی، نوربرت هانزیگ، نایکل گریل و اندریاس کورتز است که بخش اعظمی از فضای داستانی اثر در کشور آلمان فیلمبرداری شد. فیلمی به شدت عمیق و موثر از ایثارگران و شهیدان گرانقدری که در جریان حملات شیمیایی عراق به درجه رفیع شهادت رسیدند. روایتی بسیار متفاوت و بکر از دوران دفاع مقدس که بطور قطع از دریچه نگاه ابراهیم حاتمی کیا شرایطی را برای مخاطبان سینما فراهم نمود که پس از مدت ها تماشاگر فیلمی باشند که به معنی و مفهوم مطلق کلمه متفاوت بود.
فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» روایت گر سعید یکی از رزمندگان دوران دفاع مقدس است که بر اثر بمب های شیمیایی نابینا شده است. او به همراه گروهی از همرزمانش برای معالجه به آلمان اعزام می شود. لیلا خواهر سعید که سال هاست در آلمان با شوهر آلمانی و پسرشان یوناس (یونس) زندگی می کند، سعید را در آسایشگاه می بیند. بین سعید و یونس رابطه عاطفی عمیقی برقرار می شود. یکی از همرزمان بسیجی سعید می خواهد پناهندگی کشور دیگری را بپذیرد و سعید و دوستان دیگرش نسبت به عمل او معترض هستند. با کوشش های پزشکان متخصص یکی از چشم های سعید معالجه می شود، اما آزمایش هایی که روی او صورت می گیرد، روشن می کند که سعید بر اثر گازهای شیمیایی مبتلا به صورتی سرطان خون شده است. همسر وی در ایران زایمان می کند و سعید بعد از معالجه ای نافرجام به شهادت می رسد. بعد از شهادت سعید است که خواهرش لیلا عازم ایران می شود.
آنچه از روایت خطی و داستانی فیلم بیرون آمده است، کوشش برای ارائه تصویری بسیار متفاوت از ایثارگری های رزمندگان در دوران دفاع مقدس بود که بواسطه قوام در فیلمنامه، کارگردانی و بازی های درخشان و همین طور ارزش های فنی اثر توانست با استقبال کم نظیر مخاطبان مواجه شود. چارچوبی برنامه ریزی شده و هوشمندانه از طرف ابراهیم حاتمی کیا به عنوان یک کارگردان صاحب سبک و مولف سینمای مقاومت سبب ایجاد و شروع جریان جدیدی در سینمای جنگ شد که بواسطه گشایش این مسیر جدید، فیلم ها و آثار سینمایی متفاوتی از دوران دفاع مقدس پیش روی مخاطبان قرار گرفت.
اما در ورای نکات محتوایی و فنی که درباره ی سینمای حاتمی کیا و مشخصاً فیلم «از کرخه تا راین» مطرح می شود، این موسیقی متن و تیتراژ فیلم بود که توانست تبدیل به یکی از بهترین مولفه های معرفی این اثر در عرصه محتوایی شود و مورد توجه مخاطبان قرار گیرد. ملودی که به قدری با استقبال مواجه گردید که همچنان به عنوان یک مولفه مهم موسیقایی برای ساخت و تولید آثار تلویزیونی و نماهنگ های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد و به همین راحتی نمی توان از شاخصه های جذاب و شنیدنی این ملودی ماندگار عبور کرد.
ملودی که همانند اغلب آثار مجید انتظامی به شدت در حافظه تاریخی مخاطبان سینمای ایران باقی مانده است و نمی توان ارزش ها موسیقایی و محتوایی آنرا نادیده گرفت. شرایطی که دربرگیرنده توانمندی ها و آگاهی های آهنگسازی است که بطور قطع از او باید در ردیف بهترین های حوزه آهنگسازی یاد کرد. لذتی شنیداری که سازندگان موسیقی متن اثر را مجاب کرد که بعدها آلبوم موسیقی این فیلم ماندگار ابراهیم حاتمی کیا را توسط انتشارات «نی داود» در دسترس مخاطبان قرار دهند و اتفاقاً هم با استقبال خوب شنوندگان مواجه شوند. البته که در این میان همراهی نوازندگانی چون ارسلان کامکار، علی رحیمیان، رضا عالمی، مهدی جوانفر، سیاوش ظهیرالدینی، کریم قربانی، محسن تویسرکانی، علیرضا خورشیدفر، جاوید مجلسی، مسعود غریب نواز، منوچهر بیگلری پور، محمد بیگلری پور، بیژن کامکار، آندره آرزومانیان هم در این آلبوم دربرگیرنده ارزش هایی بود که نمی توان نادیده گرفت.
مجید انتظامی مدتی پیش در قسمتی از گفتگوی مشروح خود با خبرگزاری تسنیم در پاسخ به پرسشی در خصوص علت ماندگاری اغلب آثارش در حوزه آهنگسازی و مشخصاً فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» اظهار داشت: من وقتی آهنگی می سازم و تمام می شود اگر بخواهم آهنگ دیگری بسازم دیگر بلد نیستم. به خودم می گویم چطور باید بسازم، یا آهنگِ قبلی را چگونه ساختم […] من با شخصیتِ فیلم ها زندگی می کنم. با سعید در فیلمِ «از کرخه تا راین» زندگی کردم. با آن شخصیت شیمیایی شدم، با او تیر می خورم، کور می شوم و... باید اعتقاد داشته باشید که این مرد رفته است و جانش را برای دفاع از مملکت و پَس گرفتنِ قطعه ای از این کشور به خطر انداخته است. این دیگر نه شوخی و نه تبلیغات است.
این آهنگساز مرداد ماه سال ۱۴۰۱ در نشست خبری کنسرت «خاطره ها» که طلسم به صحنه رفتن آن هنوز شکسته نشده در پاسخ به پرسشی در خصوص کم اقبالی آهنگسازان برای ساخت آثار انقلابی و دفاع مقدس اظهار داشت: من به دوران دفاع مقدس باور دارم و با همه لحظات آن زندگی کرده ام به همین جهت با تمام وجودم دست به خلق کارهای در رابطه با دفاع مقدس زدم. من عاشق بودم و خودم را همیشه در جبهه حس می کردم. اصلاً هم فکر نمی کردم وقتی چنین کارهایی را انجام می دهم مردم این کارها را دوست داشته باشند اما بسیار خوشحالم که مردم توانستند با چنین آثاری ارتباط بگیرند. […] آثاری که من برای موسیقی های دفاع مقدس می نویسم ماه ها طول می کشد و تا وقتی به مرحله اجرا می رسد بارها و بارها تغییر می کند. بدین سبب همیشه کوشش کرده ام که شرایطی فراهم گردد که موسیقی خوب و با کیفیتی پیش روی مخاطبان قرار گیرد. موسیقی هایی که اصلاً هدفشان اجرای موسیقی صرف نیست. من همیشه فانتزی هایی برای خودم داشتم که دوست دارم در دل مخاطب بیشتر بنشیند.
این آهنگساز معتبر سینمای ایران در یک گفتگوی رسانه ای درباره ی شیوه نوشتن موسیقی متن فیلم هایش نیز عنوان کرد: بسیاری از فیلم ها یک صحنه هایی از آن در نمی آمد، من برای خودم تصویرسازی می کردم و تصویری را که در فیلم درنیامده بود در ذهن خودم ترسیم می کردم و بر طبق آن ذهنیت موسیقی آنرا می نوشتم. برای مثال کارگردان یک پرسوناژ را جلوی یک دیوار ایستانده و دوربین بصورت این نزدیک می شود، نظر کارگردان این بوده که این شخصیت الان به گذشته اش در جبهه یا دوران اسارت فکر می کند اما فلاش بکی نداشتیم. من در ذهن خودم آنرا می چیدم و اهتمام می کردم بر طبق ذهنیت خودم جلو بروم و چون ذهنیت کارگردان این بوده و درنیامده بود، موسیقی روی فیلم می نشست. گاهی هر کس از در می آمد، اتود را برایش می گذاشتم. بابا، دوستانم، خانمم...
وی درباره ی کاهش سطح حسی فیلم های سینمایی فعلی و سطح ماندگاری موسیقی آنها نیز این طور توضیح داد: دلیل این که موسیقی فیلم هایمان ماندگار نمی گردد، این است که دیگر فیلم هایمان آن طور نیست؛ زمانی مجید انتظامی: «از کرخه تا راین» اولین فیلمی بود که فضای آن کمی نامتعارف تر از دیگر فیلم های زمان خودش بود. این فیلم خارج از ایران را با فرم بیانی دیگری نشان می داد. روی خود من تأثیر زیادی داشت و اتفاقات فیلم برایم تکان دهنده بود بود که همه مردم به جهت اینکه یک نقطه از خاک شان را از دست بیگانه رها کنند، رفتند و جان شان را بی هیچ چشم داشتی از دست دادند. آن زمان شرایط خاص خودش را داشت. الان دیگر شرایط گذشته نیست. حالا، مردم طور دیگری فکر می کنند و هنر را می بینند. نگاه و سلیقه آنها عوض شده است. البته فیلم های ما هم دیگر آن فیلم ها نیست و آن حس را ندارد.
انتظامی در یک گفتگوی دیگر که مصاحبه شونده از وی درباره ی حس و حال متفاوت آهنگسازی فیلم «از کرخه تا راین» همچون آن صدای سوت معروف در موسیقی با هنرمندی مرحوم خورشید فر سوال کرده بود، پاسخ داد: «از کرخه تا راین» اولین فیلمی بود که فضای آن کمی نامتعارف تر از دیگر فیلم های زمان خودش بود. این فیلم خارج از ایران را با فرم بیانی دیگری نشان می داد. روی خود من تأثیر زیادی داشت و اتفاقات فیلم برایم تکان دهنده بود. آن موقع می گفتم خدا کند موسیقی چیزی از تصویر کم نیاورد. […] نزدیک ترین صدا به انسان یا صدای حنجره است یا سوت که البته در این فیلم سوت را انتخاب کردم. البته اولین کسی نبودم که از سوت استفاده می کردم. پیش از من هم از سوت استفاده شده بود. زمانی که فیلم «از کرخه تا راین» ساخته شد آلمانی ها یک موسیقی صلح ساخته بودند که آن هم با سوت اجرا شده بود. من هم با استفاده از سوت بیشتر در آن فیلم می خواستم فریاد صلح سر بدهم و چون موسیقی فیلم صلح طلب است به این سمت رفتم. […] من در موسیقی فیلم های «از کرخه تا راین» و «بوی پیراهن یوسف» جای خالی سوت را احساس می کردم و بنابراین از علیرضا خورشید فر برای همکاری کمک گرفتم چون به توانایی سوت زدن او اطمینان کامل داشتم و با شوق بسیار هم از این کار استقبال کرد. جالب این که وقتی موسیقی فیلم مورد استقبال مردم قرار گرفت خیلی ها تمایل داشتند بدانند این سوت دستگاه است یا سوت زنده انسان.
به هر حال موسیقی فیلم «از کرخه تا راین» یکی از شناسنامه های معتبر هنر این سرزمین در معرفی فرهنگ دوران دفاع مقدس است که بطور قطع شکل و شمایلی متفاوت از موسیقی فیلم های سینمایی کشورمان خصوصاً آثاری با مضامین جنگ را به مخاطبان معرفی نمود و خودرا در تاریخ سینمای ایران به نیکی به ثبت رساند.
منبع: ال مور
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب